Dydd y Cofio yn Y Senedd Yn Siarad am Waith y Cyn-filwyr gan Age Cymru Dyfed
Cyhoeddwyd ar 17 Tachwedd 2024 12:59 yh
Dydd y Cofio yn y Senedd yn Siarad am Waith y Cyn-filwyr gan Age Cymru Dyfed
Llun: o’r chwith i’r dde Jim Glass, Joyce Watson, Ken Skates ac Owen Dobson 12.11.24 o’r chwith i’r dde Jim Glass, Joyce Watson, Ken Skates ac Owen Dobson 12.11.24
Gwylio fideo araith y Senedd (Senedd.com)
Mewn darlleniad yn y Senedd yn ystod wythnos y Cadoediad, cafwyd teyrnged i dîm cyn-filwyr Age Cymru Dyfed a’r gwaith maen nhw’n ei wneud gyda chyn-filwyr hŷn. Roedd y Datganiad Cyfarfod Llawn hwn gan Joyce Watson yn destament gwych i’r gwaith y mae Age Cymru Dyfed yn ei wneud gyda chyn-filwyr hŷn. Meddai Joyce Watson:
"Yr wythnos hon o'r Cadoediad rydyn ni'n cofio'r holl aelodau hynny o'r Lluoedd Arfog Prydeinig sydd wedi rhoi eu bywydau yn gwasanaethu eu gwlad i amddiffyn y rhyddid rydyn ni'n ei fwynhau heddiw. O'r Rhyfel Byd Cyntaf a'r Ail Ryfel Byd hyd at heddiw, mae dynion a menywod Cymru wedi cyflawni’r aberth eithaf. Gallwn hefyd fod yn hynod falch o bawb sydd wedi gwasanaethu a dychwelyd adref i Gymru, ond yn aml yn byw gyda chreithiau corfforol ac emosiynol rhyfeloedd a gwrthdaro am weddill eu hoes.
Yn ddiweddar iawn, roeddwn wrth fy modd yn cymryd rhan yn y bore Brecwast i Gyn-filwyr a drefnwyd gan Owen Dobson o Age Cymru Dyfed ynghyd â Chlwb Cyn-filwyr Milwrol Cymru yng Nghanolfan Gymunedol arbennig Cwmaman. Bu’n ddigwyddiad gwych a fynychwyd gan 60 o bobl gan gynnwys Comisiynydd y Cyn-filwyr Cymru, y Cyrnol James Phillips. Cawsom ein serenadu’n hyfryd gan gôr ysgol Ysgol y Bedol.
Siaradais â nifer o gyn-filwyr yn ystod y digwyddiad, gan gynnwys Idwal Davies o Lanelli, cyn-filwr o’r Ail Ryfel Byd, sy’n 98 oed. Ym 1945, roedd gyda Bataliwn 1af Hwsariaid y Frenhines yng Ngogledd yr Eidal. Fy nhad fy hun Joyce i’w chwblhau….. a daeth yn Garcharor Rhyfel.
Mae’n ymddangos yn amserol felly i dynnu sylw’r Senedd at lwyddiannau Tîm Cyn-filwyr Age Cymru Dyfed dros y bum mlynedd diwethaf, nid yn unig wrth ddarparu cymorth ymarferol i gannoedd o gyn-filwyr ar draws rhanbarth Dyfed ond hefyd wrth gasglu’r straeon uniongyrchol gan y rhai sy’n byw yng Nghymru ac sydd wedi gwasanaethu eu cenedl yn y Lluoedd Arfog.
Gyda chefnogaeth Ymddiriedolaeth Cronfa Cyfamod y Lluoedd Arfog a Sefydliad y Cyn-filwyr, mae Age Cymru Dyfed wedi datblygu archif ddigidol wych i gyn-filwyr o’r enw Archif Cyn-filwyr Gorllewin Cymru a gedwir ar Gasgliad y Werin Cymru yn Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth.
Mae’r archif hwn o gyn-filwyr Cymu yn tyfu’n gyson. Mae’n cynnwys bron i 1000 o gofnodion hyd yn hyn gan gynnwys nifer o gyfweliadau gyda chyn-filwyr yr Ail Ryfel Byd megis Dennis Tidswell o Ddoc Penfro. Fe wnaeth Dennis gymryd rhan ym Mrwydr Prydain cyn mynd i frwydro dramor yn hwyrach. Mae cyn-filwr arall o’r Awyrlu, John Martin, yn byw yn Nhanygroes. Ym mis Ionawr 1944 cafodd ei saethu i lawr ar gyrch dros Berlin a dod yn garcharor rhyfel ar ôl cael ei holi fel asiant cudd.
Wedi’i anafu yn ystod goresgyniad y Cynghreiriaid yn Sisili ac yn awr yn Gomando Traeth olaf y Llynges Frenhinol yn unrhyw le yn y byd, ymunodd Archie Thomas o Aberafan ag eraill yn ddiweddar ar gyfer cystadleuaeth saethu cyn-filwyr yr Ail Ryfel Byd unigryw. Roedd yn ddigwyddiad a drefnwyd gan Age Cymru Dyfed mewn maes saethu yng Nghaerfyrddin. Yno, ymunodd Archie â chyn-filwyr Dydd-D fel Tony Bird o’r Llynges Frenhinol sy’n byw yn Freshwater East, gwniwr Llynges Frenhinol Brwydr yr Iwerydd Neville Bowen yn Rhydaman a chyn-filwr y Ffiwsilwr Brenhinol Cymreig Duncan Hilling sy’n byw yn Llanusyllt.
Roedd Duncan yn y blaid Brydeinig blaenllaw bach a aeth i Hiroshima yn fuan ar ôl i'r Bom Atom ddisgyn. Mae Age Cymru Dyfed wedi dod â’r cyn-filwyr hyn at ei gilydd nid yn unig i rannu eu straeon ond hefyd i gymdeithasu a chael hwyl. Ac maen nhw wir yn cael hwyl! Ac wrth wneud hynny yr ydym yn dysgu’r gweddill ohonom fod angen i ni ail-feddwl am y seicoleg a’r gofal a’r cymorth a ddarperir i’r hen iawn mewn cymdeithas. Mae'r rhain yn bobl100 mlwydd oed sy’n parhau i feddwl fel person 20 oed ac yn edrych ymlaen at sgyrsio am y gwasanaeth, cystadlu yn erbyn pob un a chael amser da!
Mae Archif Cyn-filwyr Gorllewin Cymru Age Cymru Dyfed hefyd yn cynnwys cyfweliadau â menywod Byddin Tir Cymru a hyd yn oed plant Kindertransport yn cael eu rhoi ar drenau gan eu rhieni yn yr Almaen, Awstria a Tsiecoslofacia o feddiannaeth y Natsïaid ac yna’n ymgartrefu yng Nghymru. Mae’r archif yn cynnwys y milwyr gorfod a gafodd eu galw i Wasanaeth Cenedlaethol rhwng 1947-63 ym Malaya, Korea, Borneo, profion Niwclear ar Ynys y Nadolig, i’r rhai yr ymunodd â gwasanaeth rheolaidd yn Aden, Gogledd Iwerddon, Ynysoedd y Falkland, ac ati.
Yn rhyfeddol, mae’r elusen newydd dderbyn casgliad preifat nas cyhoeddwyd o’r blaen o gyfweliadau a roddwyd gan gyn-filwyr y Rhyfel Byd Cyntaf o ardal Sir Gaerfyrddin yn ystod y 1970au a recordiwyd gan yr Is-gyrnol David Mathias.
Yn wir, mae Archif Cyn-filwyr Gorllewin Cymru Age Cymru Dyfed wedi creu cymaint o argraff ar Grŵp Archifau Cymunedol a Threftadaeth y DU fel eu bod wedi enwi Archif Cyn-filwyr Gorllewin Cymru Age Cymru Dyfed yn ‘enillydd’ Archif Gymunedol ar gyfer mis Tachwedd.
Yn oriel yr ymwelwyr heddiw mae gennym ni ….. aelodau o dîm Cyn-filwyr Age Cymru, oll yn gyn-filwyr o’r lluoedd arfog, Neil Davies, Owen Dobson, Jim Glass……”